Szkoła, jaką znamy w obecnym kształcie, to dość nowy wynalazek. Wcześniej proces uczenia przebiegał nieco inaczej. Zapraszamy do naszego cyklu artykułów o tym, jak wyglądała historia edukacji, kim dawniej byli nauczyciele i jak dzieci zdobywały wiedzę o świecie.
Nauka poprzez naśladowanie
W zamierzchłych czasach, gdy nie umiano jeszcze pisać i czytać, nikt nie zawracał sobie głowy nauką w taki sposób, w jaki my ją rozumiemy. Dzieci zdobywały wiedzę bezpośrednio ucząc się od dorosłych. Mali chłopcy towarzyszyli ojcom w polowaniach, a dziewczynki pomagały zbierać zioła i owoce. Proces uczenia się przydatnych rzeczy przebiegał naturalnie, a odpowiedzialnymi za niego byli przede wszystkim rodzice, a później najbliższe otoczenie: plemię, wspólnota, wioska.
Wyspecjalizowane zawody i ich tajniki – pierwsze szkoły zawodowe
Wraz z rozwojem cywilizacji pojawiać się zaczęły bardziej wyspecjalizowane zawody, których reguły przekazywano sobie w sekrecie. Pierwszym takim zawodem był kowalstwo oraz wszystkie inne czynności związane z metalurgią. Przez kilkanaście wieków kowali uważano za czarowników oraz osoby dopuszczone do wiedzy tajemnej. Strzegli oni tajemnic swego fachu, przekazując je w obrębie jednej grupy. Dopuszczenie do terminowania oznaczało dla chłopców duże wyróżnienie i awans społeczny. Zawód kowala był otoczony wieloma przesądami i wiązany z bogami wojny, męskości oraz piorunów.
Innym „zawodem”, który wiązał się z praktykowaniem u osoby go wykonującej, były czynności związane z magią, medycyną lub religią. Dziewczęta, jeśli ujawniały predyspozycje, mogły zostać kapłankami, znachorkami lub położnymi, podobnie chłopcy mogli się trudnić leczeniem i zielarstwem albo zostać kapłanem.
Pierwsze „szkoły” w starożytności
Pierwsze, bardziej zorganizowane szkoły, pojawiły się w starożytności, gdy opanowano sztukę pisania oraz prowadzenia rachunków. To głównie sprawy finansowe oraz administracyjne sprawiły, że władcy państwa takich, jak Egipt, Sumer lub Babilon, tworzyli swoje kancelarie, do których przyjmowano chętnych do zostania urzędnikami, a później ich kształcono w tym kierunku. Skrybowie, rachmistrze oraz zarządcy, choć rzadko wywodzili się z wybitnych rodów, byli pierwszymi uczniami, zdobywającymi wiedzę w podobny sposób, w jaki kształci się dziś. Ich nauka trwała czasami kilka lat, zanim dopuszczano ich do poważniejszych zadań.
Egipscy skrypowie – nauka hieroglifów i tajników pracy kancelalisty zajmowała nawet parę lat.
Ateńskie idee szkolnictwa
Narodem, dla którego kształcenie swoich obywateli było niezwykle ważne, byli Ateńczycy. W przeciwieństwie do wielu innych miast Hellady, w Atenach bardzo wielki nacisk kładziono na umiejętności przemawiania, retoryki, szeroką wiedzę o świecie. Przywiązanie Ateńczyków do wykształcenia przejęli od nich później Rzymianie tworząc kanon edukacji, zmodyfikowany później w średniowieczu, ale w pewien sposób obecny w szkolnictwie do dziś.
W edukacji greckiej ogromną wagę przykładano do harmonijnego rozwoju ciała i umysłu
Ateńczycy uważali, że każdy dobrze urodzony młodzieniec powinien rozwinąć umiejętności, pozwalające mu zostać filozofem oraz mężem stanu. Dlatego chłopcy uczyli się prowadzić dyskusje, poznawali sekrety strategii, lecz także uczono ich obserwacji świata, podstaw astronomii, geografii, historii, literatury. Młody Ateńczyk miał myśleć niezależnie, posiadać szeroką wiedzę, ale także być silny i wysportowany. Wybitni filozofowie, jak Arystoteles i Platon, zakładami ośrodki, gdzie młodzież pobierała stosowne nauki.
Surowa edukacja spartańska
Na przeciwległym brzegu ateńskiej idei swobodnej edukacji, leżał model spartański. W Sparcie dziecko po ukończeniu 7 roku życia oddawano na wychowanie całej społeczności. Młodzież mieszkała w specjalnych koszarach, a całe jej życie podporządkowane było państwu i dobru ogółu. Zarówno chłopcy, jak i dziewczęta, przechodzili podstawowe przygotowanie wojskowe, brali udział w ćwiczeniach fizycznych, ponadto pracowali fizycznie. Jednym z twórców koszarowego wychowania był Likurg.
Starożytny Rzym i „szkolnictwo wyższe”
Ateńską spuściznę dość szybko przyswoili sobie zdobywcy Peloponezu, Rzymianie. Wzorując się na Ateńczykach, stworzyli oni model nauczania, który dał podstawę temu, co znamy we współczesnych szkołach. W przeciwieństwie jednak do czasów obecnych termin „szkoła” oznaczał u nich pewien poziom umiejętności, a nie placówkę edukacyjną. W starożytnym Rzymie nie było państwowego szkolnictwa, ani obowiązku szkolnego. Szkoły, które działały w różnych miastach, były prowadzone przez prywatne osoby, wedle wybranego przez nich programu. Uczęszczali do nich głównie synowie z zamożniejszych rodzin, arystokratycznych i kupieckich.
Trójstopniowy podział wiedzy można przedstawić następująco:
- szkoła podstawowa, która zapewniała umiejętność czytania i pisania,
- szkoła średnia, w której skupiano się na znajomości literatury klasycznej, głównie Wergiliusza,
- szkoły wyższa, prowadzona przez wybitnych mówców i retorów, mająca nauczyć sztuki pięknego przemawiania.
