W większości opracowań językoznawczych przyjmuje się, że języki bałtyckie i słowiańskie, zanim ostatecznie się usamodzielniły, tworzyły wspólnotę kulturowo-językową zwaną wspólnotą bałto-słowiańską. W trakcie rozpadu językowej wspólnoty praindoeuropejskiej jeden z odłamów tej wspólnoty reprezentujący tzw. kulturę ceramiki sznurowej (2000 lat p.n.e.) osiadł na obszarach między Odrą a dorzeczem Oki, nawarstwiając się na zamieszkałą tam ludność praugrofińską tzw. kulturę ceramiki grzebykowej. Na skutek przemieszania się tych dwóch zespołów kulturowych i językowych, wykształcił zespół językowo-etniczny, obejmujący późniejsze plemiona bałtyckie i słowiańskie.
Bałto-słowiańska wspólnota językowa
W większości opracowań językoznawczych przyjmuje się, że języki bałtyckie i słowiańskie, zanim ostatecznie się usamodzielniły, tworzyły wspólnotę kulturowo-językową zwaną wspólnotą bałto-słowiańską. W trakcie rozpadu językowej wspólnoty praindoeuropejskiej jeden z odłamów tej wspólnoty reprezentujący tzw. kulturę ceramiki sznurowej (2000 lat p.n.e.) osiadł na obszarach między Odrą a dorzeczem Oki, nawarstwiając się na zamieszkałą tam ludność praugrofińską tzw. kulturę ceramiki grzebykowej. Na skutek przemieszania się tych dwóch zespołów kulturowych i językowych, wykształcił zespół językowo-etniczny, obejmujący późniejsze plemiona bałtyckie i słowiańskie.
Ten wspólny okres rozwojowy języków bałtyckich (litewski, łotewski, staropruski) i słowiańskich określamy nazwą wspólnoty językowej bałto-słowiańskiej. Okres tej wspólnoty trwał od około 2000 do 1500 r. p.n.e. Około 1800-1500 p.n.e. na terenie bałtosłowiańskiej od zachodu (z Niemiec Środkowych) zaczyna nawarstwiać się ludność tzw. kultury łużyckiej. W okresie między 1500 a 1300 r p.n.e. obejmuje ona obszar w dorzeczu Odry i Wisły, sięgając aż poza Bug. Zaś na południu przekracza Sudety, Karpaty, zajmuje północne Czechy, Morawy i Słowiańszczyznę, aż po Dunaj. W ten sposób dochodzi do stopniowego, trwającego mniej więcej do V, IV w. p.n.e. rozpady wspólnoty bałtosłowiańskiej na dwa odłamy:
1. Prabałtycki, który nie uległ wpływom kultury łużyckiej, złożyły się na niego elementy kultury sznurowej i grzebykowej.
2. Prasłowiański, który powstał w wyniku skrzyżowania się plemion bałtosłowiańskich z przedstawicielami kultury łużyckiej, złożyły się na niego elementy kultury sznurowej, grzebykowej i łużyckiej.
Wspólnota prasłowiańska
Po rozbiciu bałtosłowiańskiej wspólnoty kulturowej słowiański zespół etniczny stopniowo objął swym zasięgiem tereny między Odrą a Bugiem, Karpatami a Bałtykiem oraz nad Prypecią i środkowym Dniestrem. Można przyjąć, że proces tych migracji rozpoczął się około VI w. p.n.e. w okresie III w. p.n.e. do III w. n.e. zespół ten osiągnął stosunkowo największy stopień zwartości, by w ciągu 3 kolejnych wieków ostatecznie podzielić się na 3 podstawowe zespoły:
1. Zachodniosłowiański
2. Wschodniosłowiański
3. Południowosłowiański
Słowianie zachodni (kolor jasnozielony) Słowianie wschodni (kolor ciemnozielony) Słowianie południowi (kolor granatowy)
Źródło: wikipedia
Cały ten okres od VI w. p.n.e. do IV w. n.e. określamy mianem Wspólnota Prasłowiańska. W obrębie Wspólnoty Prasłowiańskiej posługiwało się językiem prasłowiańskim.
Grupy dialektów słowiańskich
Od II w. n.e. rozpoczyna się w Europie okres wędrówek ludów. Zapoczątkowują migrację plemion germańskich. Następną falę migracji plemion Indioneuropejskich spowodowały najazdy ludów turko-tatarskich od IV w. n.e. do VI w. n.e. Kolejny czynnik powodujący migrację to rozpad Imperium Rzymskiego. Zjawiska te wpłynęły na znaczne rozluźnienie wspólnoty prasłowiańskiej i ostateczne je rozbicie. Wyróżniamy 3 fazy wędrówek Prasłowian, w wyniku których wyłoniły się nowe dialekty prasłowiańskie.
Faza I – początkowa Wyodrębniają się 2 podstawowe dialekty prasłowiańskie: wschodni i zachodni.
Faza II – Doprowadziła się do pogłębienia tego podziału i wyodrębnienia słowiańszczyzny wschodniej i zachodniej.
Faza III – końcowa Przebiegła w kierunku południowym ze wschodnich i zachodnich siedzib Prasłowian.
Migracje Słowian na Bałkany doprowadziły do ukształtowania się Słowiańszczyzny południowej. Należy przyjąć, że w VII w. n.e. zarysowane były 3 terytorialno-językowe zespoły słowiańskie: zachodni, wschodni i południowy. W IX w. układ ten został nieco zmieniony. Migracje Madziarów oraz ekspansja niemiecka wzdłuż Dunaju z Bawarii odcięły przodków dzisiejszych Czechów i Słowaków od grupy Słowian Południowych. Z tego powodu język czeski i słowacki zaliczamy do grupy języków zachodniosłowiańskich, choć pierwotnie dialekty stanowiące ich podstawę należały do grupy południowo-słowiańskiej.
Grupa zachodniosłowiańska
Okres od VII do X w. n.e. to faza wewnętrznego różnicowania się grupy zachodniosłowiańskiej. Dzieli się ona na 3 podstawowe grupy etniczno-językowe: lechicką, łużycką (kontynuują je języki – górnołużycki i dolnołużycki) oraz czesko-słowacką (kontynuowana przez języki – czeski i słowacki). Na grupę lechicką składały się 3 zespoły plemienne:
1. Połabski – plemiona żyjące między dolną Łabą a Odrą
2. Pomorski – plemiona słowińskie i kaszubskie
3. Polski – obejmujący plemiona Polan, Mazowszan, Ślężan i Wiślan
Dialekty połabskie zaginęły do XVIII w. w wyniku wielowiekowej germanizacji. Podobnie dialekty słowińskie – ostatecznie wyginęły w XX w. Dialekty kaszubskie znalazły wsparcie w rozwijającej się polszczyźnie i do dziś występują na terenie Pomorza Gdańskiego.
Pojęcie języka prasłowiańskiego
Język prasłowiański nie był tworem jednorodnym, a raczej zespołem wspólnych cech pierwotnie bliskich sobie dialektów plemiennych. Język prasłowiański nie jest nam znany z bezpośrednich przekazów, ponieważ najstarsze zabytki słowiańskie pochodzą dopiero z 2 poł. IX w. i zachowały się tylko w odpisach z X i XI w., a więc pochodzą z okresu, w którym wspólnota prasłowiańska już nie istniała.
